ምብራቓዊ ግዝኣት ሮማ

ምብራቓዊ ግዝኣት ሮማ ተባሂሉ ዝፍለጥ ግዝኣት ቢዛንታይን ኣብ መወዳእታ ጥንትን ማእከላይ ዘመንን ኣብ ምብራቓዊ ኣውራጃታት ዝነበረ መቐጸልታ ግዝኣት ሮማ ኮይኑ ርእሰ ከተማኡ ድማ ቁስጥንጥንያ ነበረ። ካብ ምምቕቓልን ውድቀትን ምዕራባዊ ግዝኣት ሮማ ኣብ መበል 19 ክፍለ ዘመን ድሒኑ 5 ንተወሳኺ ሽሕ ዓመት ድማ ክሳብ ውድቀት ቁስጥንጥንያ ኣብ ትሕቲ ግዝኣት ኦቶማን ብ1453 ቀጺሉ። እዚ ሃጸያዊ ግዝኣት እዚ ንመብዛሕትኡ ህላወኡ ኣብ ኤውሮጳ ዝሓየለ ቁጠባዊ ሓይልን ባህላውን ወተሃደራውን ሓይሊ ኮይኑ ጸኒሑ። "ሃጸያዊ ግዝኣት ቢዛንታይን"ን "ምብራቓዊ ግዝኣት ሮማ"ን ዝብሉ ቃላት ድሕሪ ምዝዛም እቲ ግዝኣት ዝተሃንጹ ኮይኖም፡ ዜጋታታ ድማ ክሳብ ሕጂ ንንግስነቶም ግዝኣት ሮማ ኢሎም ይጽውዕዎ ነበሩ።

ብዛዕባ ምጅማር ምብራቓዊ ግዝኣት ሮማ ቅኑዕ ሰነድ የለን። ገሊኦም ድማ እቲ ሃጸያዊ ግዝኣት ኣብ ዘመነ ንግስነት ሃጸይ ዲዮቅልጥያኖስ (284–305) ከም ዝተመስረተ ይምጉቱ፣ ንሱ ድማ ንሃጸይነት ሮማ ኣብ ምብራቓውን ምዕራባውን ፍርቂ መቒልዎ። ገሊኦም፡ እቲ ሃጸያዊ ግዝኣት ብግዜ ቆስጠንጢኖስ ቀዳማይ፡ ርእሰ ከተማኡ ኣብ ቁስጥንጥንያ ዝነበረት ናይ መጀመርታ ሃጸይ ከም ዝጀመረ ይዛረቡ።ገሊኦም ድማ ክሳብ 476 ምዕራባዊ ግዝኣት ምስ ፈረሰ ይገልጽዎ። ኣብዚ እዋን እዚ ግን እቲ ዳታ ኣብ ዓመት 330 ኣዝዩ ቅኑዕ እዩ፣ ቆስጠንጢኖስ ቀዳማይ ኣብ ትሕቲ ቅልጡፍ ምዕባለ ክርስትያናዊ ባህልን ዘመን ጽልዋ ግሪኽን (መስርሕ ሄለኒዜሽን) ሓዳስ ርእሰ ከተማ ቁስጥንጥንያ። ምብራቓዊ ግዝኣት ሮማ ካብ ዘመናት ጀሚሩ ንልዕሊ ሽሕ ዓመት ጸኒሑ IV ክሳብ 1453 . ኣብ እዋን ህላወኣ፡ ካብ 600 ዓ.ም ከምኡውን ውግኣት ቢዛንታይንን ቡልጋርያን ነቲ ሃጸያዊ ግዝኣት ብቑጠባ ኣዝዩ ከም ዝደኸመ ገበሮ።

ኣብ 1261, ርእሰ ከተማ ቁስጥንጥንያ ሓራ ወጺኣን ግዝኣት ቢዛንታይን ዳግማይ ተበራቢሩን፣ ኣብ ትሕቲ ሃጸያት ፓላዮሎጎስ ግን ቢዛንታይን ሓንቲ ካብተን ብዙሓት ንኣሽቱ ተቐናቐንቲ ሃገራት ናይቲ ዞባ ጥራይ እያ ነይራ፣ ኣብ ምሉእ The last 200 years of its existence. ይኹን እምበር ኣብዚ እዋን እዚ ባህሊ ሃጸያዊ ግዝኣት እናበዝሐ ከደ። ንጉሳውያን ናዕብታት ኣብ ምሉእ ክፍለ ዘመን ብቐጻሊ ይፍጸሙ ነይሮም XIV ንብልጽግና ግዝኣት ቢዛንታይን ምድኻም ቀጸለ፣ ዝተረፉ ግዝኣታት ቢዛንታይን ድማ ኣብ ውግኣት ቢዛንታይንን ኦቶማንን ክውሰዱ ከለዉ፣ እዚ ድማ ኣብ ውድቀት ቁስጥንጥንያ ኣብ ዝለዓለ ጥርዙ በጺሑ፣ እቶም ዝተረፉ ግዝኣታት ድማ ኣብ መወዳእታ ናይቲ ክፍለ ዘመን ብሃጸያዊ ግዝኣት ኦቶማን ተታሒዞም XV, ንህላወ ምብራቓዊ ግዝኣት ሮማ ን1000 ዓመታት ኣብ መሬት ምብራቓዊ፡ ደቡባዊ ኤውሮጳን ማእከላይ ምብራቕን ኣቋሪጹ።

ውድቀት ቁስጥንጥንያ መንገዲ ሐርጭ ምሉእ ብምሉእ ክፈርስ ብምግባር ኤውሮጳውያን ነቲ ቅድሚ ሕጂ ብመሬት ቢዛንታይን ዝሓልፍ ዝነበረ ናይ መሬትን ባሕርን መስመራት ከይጥቀሙ ዓጊትዎም። እዚ ንካቶሊካውያን መንግስታትን ምስ ምብራቕ ዝተመስረተ ንግዳዊ ዝምድናን ዓቢ ጽፍዒት ኮይኑ ድሕሪ ውድቀት ሃጸያዊ ግዝኣት ሮማ ሓድሽ ዘመን ንደቂ ሰባት ተኸፊቱ ኣብ መላእ ኤውሮጳ ሓያል ህዳሴ ኣበጊሱ