ብሕማም ሓሰኻ ጊኒ

{{#ifeq:|

ብሕማም ሓሰኻ ጊኒ
Using a matchstick to remove a guinea worm from the leg of a human
ፍሉይነት	infectious diseases helminthology tropical medicine
ሕክምናዊ መጠንቀቕታ

ድራኩንኩልያሲስ (Dracunculiasis)፡ ብሕማም ሓሰኻ ጊኒ (GWD) ዚፍለጥ ኮይኑ፡ ብሓሰኻ ጊኒ ዚመጽእ ለበዳ እዩ። ሰብ፡ ብላርቫሓሰኻ ጊኒ እተበከለ ቊንጪ ማይ ዘለዎ ማይ ብምስታይ ይልከፍ። ኣብ ፈለማ፡ ምልክታት የብሉን። ከባቢ ሓደ ዓመት ምስ ገበረ ግን፡ እታ ኣንስተይቲ ሓሰኻ ኣብ ቆርበት፡ መብዛሕቱ ግዜ ድማ ኣብ ታሕተዋይ ልስሉስ ክፍሊ ኣካላት ማይ ምዕጐ ስለእትገብር፡ እቲ ሰብ፡ ኣቐንዛዊ ስምዒት ቃጸሎ የማዕብል። እታ ሓሰኻ ድማ ድሕሪ ውሑድ ሳምንታት ካብ ቆርበት ትወጽእ። ኣብዚ ግዜ’ዚ፡ ንኽትከይድ ወይ ክትሰርሕ ኣጸጋሚ ኪኸውን ይኽእል። እዚ ሕማም፡ ሞት ንኸስዕብ ግን ኣዝዩ ዘይልሙድ እዩ።.

ወዲሰብ፡ እቲ ብሓሰኻታት ጊኒ ዚጥቃዕ እተፈልጠ እንኮ እንስሳ እዩ። እዚ ሓሰኻ፡ ካብ ሓደ ክሳብ ክልተ ሚሊ ሜትሮ ስፍሓት ዘለዎ ኮይኑ፡ በጽሒ ኣንስተይቲ ድማ ካብ 60 ክሳብ 100 ሰንቲሜትሮ ንውሓት ኣለዋ (ተባዕትዮ ግን ኣዝዮም ሓጸርቲ እዮም)። እቲ እንቛቚሖታት ድማ ካብ ሰብ ወጺኡ ክሳዕ ሰለስተ ሳምንታት ክነብር ይኽእል እዩ። ቅድሚኡ ግን ብቚንጪ ማይ ክብላዕ ኣለዎ። ኣብ ውሽጢ ቊንጪ ማይ ዘሎ ላርቫ፡ ክሳዕ ኣርባዕተ ኣዋርሕ ክጸንሕ ይኽእል። ስለዚ፡ እቶም ሓሰኻ ኣብ ሓደ ቦታ ንኽጸንሑ፡ እቲ ሕማም ኣብ ነፍስወከፍ ዓመት ኣብ ደቂሰብ ክህልዉ ኣለዎ። ነጸርታ’ዚ ሕማም’ዚ፡ መብዛሕቱ ግዜ፡ ብመሰረት ምልክታትን ሓበሬታን እቲ ሕማም ኺካየድ ይኽእል።

ምክልኻል፡ ኣቐዲምካ ነቲ ሕማም ብምንጻር፡ ደሓር ድማ ነቲ ዝሓመመ ሰብ ነቲ ቊስሉ ኣብ ዝስተ ማይ ንኸይገብር ብምኽልካል ኣዩ። ካልእ ጻዕርታት ድማ፥ ኣገልግሎት ጽሩይ ማይ ከምዚመሓየሽ ምግባር፣ ጽሩይ ኣብ ዘይኮነሉ ግዜ ድማ ብመጻረዪ ማይ ምጽራይ የጠቓልል። መብዛሕቱ ግዜ፡ ብሻሽ ምጽራይ እኹል እዩ። እተበከለ ዝስተ ማይ፡ ነቲ ላርቫ ንምቕታል ተመፎስ (temefos) ተባሂሉ ብዚጽዋዕ ከሚካል ኪፍወስ ይከኣል እዩ። ነቲ ሕማም፡ መድሃኒት ወይ ክታበት የብሉን። ቀስ ኢልካ ብዕንጨይቲ ነቲ ሓሰኻ ብምጥቕላል ኣብ ገለ ሳምንታት ከተጥፋኦ ይከኣል እዩ። እቲ ሓሰኻ ኪወጽእ ከሎ ዝፈጠሮ ቊስልታት ድማ ብባክተርያ ክልከፍ ተኽእሎ ኣለዎ። እቲ ሓሰኻ ምስ ወጸ፡ ንኣዋርሕ ዚጸንሕ ቃንዛ ብቐጻሊ ኪህሉ ይኽእል እዩ።

ኣብ 2013፡ በቲ ሕማም እተለኽፉ 148 ሰባት ነይሮም። እዚ ድማ ካብቲ ኣብ 1986 ዝነበሩ 3.5 ሚልዮን ሕሙማት ጐድሉ። ኣብ ኣፍሪቃ፡ ኣብ 4 ሃገራት ጥራይ ይርከብ፣ ካብቲ ኣብ 1980ታት ዝነበራ 20 ሃገራት ድማ ጐዲሉ ይርከብ። እታ ብብዝሒ እተጠቕዐት ሃገር፡ ደቡብ ሱዳን እያ። እዚ ሕማም’ዚ ድማ ክጠፍእ ዘለዎ ብፓራሳይት ዚመሓላለፍ ናይ መጀመርታ ሕማም ዳርጋ ኮይኑ ኣሎ። ሕማም ሓሰኻ ጊኒ፡ ካብ ጥንቲ ይፍለጥ ነይሩ። ኣብቲ ብ1550  ቅድሚ ልደተ ክርስቶስ እተዳለወ ሕክምናዊ ጽሑፍ ግብጺ ኢበርስ ፓፕይሩስ (Ebers Papyrus) ተጠቒሱ ይርከብ። ድራኩንኩልያሲ ዚብል ስም፡ "ስቓይ ደቀቕቲ ድራጎናት" ካብ ዚብል ላቲን ዚመጸ እዩ፣ እቲ “ሓሰኻ ጊኒ” ዚብል ስም ድማ ኤውሮጳውያን ኣብ 17 ክፍለ-ዘመን ኣብ ገማግም ምዕራብ ኣፍሪቃ ኣብ ዘላ ጊኒ እቲ ሕማም ምስርኣይዎ ዘውጽእዎ ስም እዩ። ንሓሰኻታት ጊኒ ዚመስል ጅር (ስፒሽስ) ድማ ኣብ ካልኦት እንስሳታት ነቲ ሕማም የመሓላልፍ። እዚ ግን ናብ ደቂሰብ ኣይመሓላልፍን እዩ። እዚ ድማ ምስ ርሱዕ ትሮፒካዊ ሕማም ይምደብ።