ኔቡላ
ኔቡላ ( nebulae, nebulæ, or nebulas [1] [2] [3] [4] ) ፍሉይ ብርሃን ዝህብ ክፋል ናይ ኢንተርስታላር ማእከላይ ኮይኑ፡ ብኣዮናይዝድ፣ ኒውትራል ወይ ሞለኪዩላዊ ሃይድሮጅንን ከምኡ ውን ኮስሚክ ሓመድን ክሕዝ ይኽእል። መብዛሕትኡ ግዜ ኔቡላታት ኮኾብ ዝፈጥሩ ዞባታት እዮም፣ ከም ኣብ ኣዕኑድ ፍጥረት ኣብ ንስሪ ኔቡላ . ኣብዞም ዞባታት እዚኣቶም፡ ምፍጣር ጋዝ፡ ሓመድን ካልእ ንዋትን "ተኣኪቡ" ዝጸዓቐ ዞባታት ይፈጥር፡ እዚ ድማ ተወሳኺ ንጥረ ነገር ይስሕብን ኣብ መወዳእታ ድማ ከዋኽብቲ ንምፍጣር ዝኣክል ጽዑቕ ይኸውንን . ድሕሪኡ እቲ ዝተረፈ ንብረት ፕላኔታትን ካልኦት ፕላኔታዊ ስርዓት ዘለዎም ነገራትን ከም ዝፈጥር ይሕሰብ።
መብዛሕትኦም ኔቡላታት ሰፊሕ ስፍሓት ዘለዎም እዮም፤ ገሊኦም ኣማኢት ናይ ብርሃን ዓመታት ዲያሜትር ኣለዎም። ካብ መሬት ብዓይኒ ወዲ ሰብ ዝረአ ኔቡላ ካብ ቀረባ ንላዕሊ ዝዓበየ ምመሰለ፡ ግን ከኣ ዝደመቐ ኣይምኾነን። ኣብ ሰማይ ዝደመቐን ካብ ምልእቲ ወርሒ ዕጽፊ ኩርናዓዊ ዲያሜትር ዝሕዝን ኦርዮን ኔቡላ ፡ ብዓይኒ ክርአ ዝኽእል ኮይኑ ግን ብቐዳሞት ተመራመርቲ ስነ-ፍልጠት ስነ-ፍልጠት ስሒቱ። ካብቲ ኣብ ከባቢኦም ዘሎ ጠፈር ዝጸዓቐ እኳ እንተኾነ፡ መብዛሕትኦም ኔቡላታት ካብ ዝኾነ ኣብ ምድሪ ዝፍጠር ባዶ ቦታ ኣዝዩ ዝወሓደ ጽቕጥቕጥ ኣለዎም (ካብ 10 ሞደል:Sup ክሳብ 10 ሞደል:Sup ሞለኪዩላት ኣብ ሴንቲ ሜተር ኪዩብ) - ክንዲ መሬት ዝኸውን ኔቡላር ደበና ጠቕላላ ጽፍሒ ውሑዳት ኪሎግራም ጥራይ ምሃለዎ። . ኣየር መሬት ኣብ ሓደ ኪዩቢክ ሴንቲሜተር ኣስታት 10 ሞደል:Sup ሞለኪዩላት ጽፍሒ ኣለዎ፤ ብኣንጻሩ እቶም ዝጸዓሩ ኔቡላታት ኣብ ሓደ ኪዩቢክ ሴንቲ ሜተር 10 ሞደል:Sup ሞለኪዩላት ጽቕጥቕጥ ክህልዎም ይኽእል። ብዙሓት ኔቡላታት ብሰንኪ ዝተሰረቱ ውዑያት ከዋኽብቲ ዝመጽእ ፍሎረሰንስ ክረኣዩ እንከለዉ፡ ካልኦት ድማ ኣዝዮም ዝተዘርግሑ ብምዃኖም፡ ብነዊሕ ምቅላዕን ፍሉይ መጽረዪን ጥራይ ክረኣዩ ይኽእሉ። ገለ ኔቡላታት ብተለዋዋጢ መንገዲ ብ T Tauri ተለዋዋጢ ከዋኽብቲ ይበርሁ።
ኣብ መጀመርታ "ኔቡላ" ዝብል ቃል ንዝኾነ ዝተዘርግሐ ስነ-ፍልጠታዊ ነገር ንምግላጽ ይጥቀመሉ ነይሩ ፣ እንተላይ ካብ ፍኖተ ጸባ ንዘለዋ ጋላክሲታት ። ንኣብነት ፡ ኣንድሮሜዳ ጋላክሲ ፡ ኣብ ሓደ እዋን፡ ኣብ መጀመርታ መበል 20 ክፍለ ዘመን ሓቀኛ ባህሪ ጋላክሲታት ብቬስቶ ስሊፈር ፡ ኤድዊን ሃብልን ካልኦትን ቅድሚ ምርግጋጹ ፡ ኣንድሮሜዳ ኔቡላ (ብሓፈሻ ድማ ስፓይራል ጋላክሲታት "ስፓይራል ኔቡላ") ተባሂላ ትጽዋዕ ነይራ። ኤድዊን ሃብል መብዛሕትኦም ኔቡላታት ምስ ከዋኽብቲ ዝተኣሳሰሩን ብብርሃን ከዋኽብቲ ከም ዝበርሁን ረኺቡ። ብተወሳኺ ኔቡላታት ብመሰረት ዘፍርይዎ ዓይነት ብርሃን ስፔክትራ ኣብ ምድብ ንምምዳብ ሓጊዙ እዩ።
ቅርፂ
ኣመዓራርይእቲ ኣብ ኔቡላ ዘሎ ጋዝ ብቐንዱ ሃይድሮጅን ክኸውን ከሎ ፡ እቲ ሓመድ ድማ ብቐንዱ ሞለኪዩላት ካርቦንን ቁርጽራጽ ኣኻውሕን እዩ። ምትእኽኻብ ንጥረ ነገር ኣብ መንጎ ኔቡላታት ሓደ ዓይነት ኣይኮነን: ገሊኦም ኣዝዮም ጽዑቓት እዮም: ገሊኦም ድማ ዝረቐቑ እዮም። ብርሃን ናይቶም ኣብ ቀረባ ዝርከቡ ከዋኽብቲ ስለ ዘንጸባርቑ ዝያዳ ዝደመቑ ኔቡላታት ኣለዉ: ድሙቓት ኔቡላታት እዮም። ገለ ካብቲ ኣብ ኔቡላ ንባዕሉ ዝርከብ ጋዝ ኣብ ጥቓ ልዑል ሙቐት ዘለዎ ኮኾብ ምስ ዝህሉ እውን ብርሃን ይፍንው። ናይትሮጅንን ሃይድሮጅንን ቀይሕ ብርሃን ክወጹ እንከለዉ ፡ ኦክስጅን ድማ ሰማያዊ ብርሃን የውርዱ። ኩሉ ድሙቕ ሕብሪ ናይዞም ኔቡላታት ንምርኣይ ብሓያል ቴለስኮፕ ክትጥምት ኣለካ። ገለ ኔቡላታት ዝጸዓቑ ኮይኖም፡ ንብርሃን ናይቶም ብድሕሪኦም ዘለዉ ድሙቓት ከዋኽብቲ ይዓግቱ: እዚኦም ጸለምቲ ኔቡላታት እዮም። ጸሊም ኔቡላታት ብቴለስኮፕ ዝልለዩ ኣብ ሰማይ ንዝርከቡ ቁንጣሮ ከዋኽብቲ ምስ ዝሽፍኑ ጥራይ እዮም። ንቡር ኣብነት ናይዚ ድማ ኣብ ኮኾብ ኦርዮን ዝርከብ ሆርስሄድ ኔቡላ ’ ዩ።
- ↑ American Heritage Dictionary of the English Language, Fifth Edition. S.v. "nebula." Retrieved November 23, 2019, from https://thefreedictionary.com/nebula
- ↑ Collins English Dictionary – Complete and Unabridged, 12th Edition 2014. S.v. "nebula." Retrieved November 23, 2019, from https://thefreedictionary.com/nebula
- ↑ Random House Kernerman Webster's College Dictionary. S.v. "nebula." Retrieved November 23, 2019, from https://thefreedictionary.com/nebula
- ↑ The American Heritage Dictionary of Student Science, Second Edition. S.v. "nebula." Retrieved November 23, 2019, from https://thefreedictionary.com/nebula