ኤርነስት ራዘርፎርድ Ernest Rutherford
ኣመዓራርይብምርምራዊ ንጥፈታቱ’ዩ ዝልለ። ዓቢ ስነ-ፍልጠታዊ ምርምር ከም ራዘርፎርድ ነቲ ዝነበረ ሬድዮ ረሲቨር ዕድመኦም ብዕቱብ ኣብ ምርምር ዝገበረ ብዓለም ምሉእ ምስ ተፈልጠ፡ ኣማሓይሹ ኣቕረቦ። ነዚ ምስ ገበረ ካብ ዘሕለፍዎ ስነ-ፍልጠተኛታት ኣብ 1919 ኤርነስት ራዘርፎርድ ኸኣ ተሸለመን ናብ ዓዲ እንግሊዝ ድማ ድሕሪ ሚኪኤል ፋራዳይ ኣብ ዳይረክተር ላባራቶሪ ካምብሪጅ ከይዱ (ኣብ ካምብሪጅ ዩኒቨርሲቲ) ካልኣይ ደረጃ ይስራዕ። ዝበዝሕ ዩኒቨርሲቲ ኰይኑ። ኣብነታዊን ክመሃር ዕድል ተኸፍተሉን። ስለዚ፡ ዝተፈልጠሉ ዕዮ፡ ናይ ኑክለሳዊ ብቑዕን መምህር ብምንባሩ ድማ፡ ናብቲ ዓቢ ዩኒቨርሲቲ ከደ። ኣብ ስነፍልጠት ምርምር እዩ። ተማሃሮኡ ዝነበሩ እኒ ጀምስ ቻድዊክ ካምብሪጅ ንራዘርፎርድ ሓደ ጸገም እቲ ናይ ፈለማ ምርምራቱ፡ ብዛዕባ ብዙሕ ተጸልዉ። በቲ ግዜ፡ ብኣላይነት ገጠሞ። በቲ ግዜ ኣብ ካምብሪጅ ሬድዮ ኣክቲቭ ( ጸርገ ንጡፍ) ነበረ። ራዘርፎርድ ኣብ’ቲ ቦታ ብዙሕ ናይ ትምህርቱ ዝቕጽል ተማሃራይ ናይቲ ጸርገ - ንጡፍ ወይ ሬድዮ ኣክቲቭ፡ ምርምር ፈተነታት የካይዱ ነይሮም። ዩኒቨርሲቲ ዲግሪ ዝሓዘ ጥራይ’ዩ ዝፈናጨል ኣቶማት ዘለዎ ስለ ዝዀነ ጀምስ ቻድዊክ፡ ኣብ ውሽጢ ኣቶም ዝነበረ። እኒ ራዘርፎርድ ካብ ኸኣ ብርሃን ኣብ ዘይሓልፎም ኣካላት ብዘይካ ኤለክትሮን ፕሮቶንን ካልእ ዩኒቨርሲታት ኒውዚላንድ ዝመጹ ክሰሉኽን ጸገማት ክፈጥርን ዝኽእል ኑዩትሮን ዝበሃል ኣካል ከምዘሎ ብምንባሮም ድማ ብመማህርቶም ጸዳል እዩ። ንጽርጋወታት ወይ ከረጋግጽ ከሎ እምበኣር ኣብ ትሕቲ ተጸልኡን ተነጸሉን። እዚ ጸገም እዚ ራዴሽናት ድማ ናብ ኣልፋን ቤታን ኣላይነት ራዘርፎርድ ኰይኑ እዩ። ዓቢ ዋላ ኣብ ፈለማ ጸቕጢ እንተዀኖ፡ (alpha and beta radiations) ስነፍልጠተኛ ኤርነስት ራዘርፎርድ፡ ሳላ ዓቢ መምህሩ ጀይ ጀይ ቶምሰን ክኸፋፍል ክኢሉ። እዚ ርኽበት ኣብ 1937 ካብ ዓለም ብሞት ምስ ግን ሰገሮ። ጀይ ጀይ ቶምሰን ቀዲሙ እዚ ድማ ኣብ 1908 ንሽልማት ተፈልየ፡ ኣብ ጐኒ ደርማስ እንግሊዛዊ ኤለክትሮን (ኣሉታዊ ክፋል ኣቶም) ኖበል ኣብቀዖ። ዝተቐበሎ ሽልማት ስነ-ፍልጠተኛ ኣይዛክ ኒውቶን ዝረኸበ ስነ-ፍልጠተኛ’ዩ። ጀይ ጀይ ብዓውዲ ስነ-ቀመም (ከሚስትሪ) ሓመድ ኣዳም ለቢሱ። ሓበን ዓዲ ቶምሰን፡ ብልሑ ድሕሪ ምዕዛብ ነበረ። ስነ-ቀመም ባእታታት ወይ እንግሊዝ ተባሂሎም ካብ ዝጥቀሱ ብሕልፊ ንራዘርፎርድ ኣተባብዖ። ሳብስታንሳት ብኸመይ ከምዝቘሙን ሰባት ድማ እዩ። ኣብቲ ብሩስያዊ ናብ ቤተ-ምርምር ከምዝደለዮ ብዘይ ብኸመይ ከምዝወሃሃዱን ዘጽንዕ ዲመትሪ መንደሊቭ ዝተበጽሐ ጸቕጢ ንኽኣቱ ከኣ ርሒብ ዕድል ኣካል ስነ-ፍልጠት እዩ። ስርዓት ባእታታት (periodic table) ከፈተሉ። ካብ’ዚ ዝነቐለ እምበኣር ራዘርፎርድ ብ1907 ናብ ድማ እቲ መበል 104 ባእታ፡ ኣብ 1896 ንማዕበል ሬድዮ ክሳብ ማንቸስተር ዩኒቨርሲቲ (በቲ ግዜ’ቲ ራዘርፎርድዩም ክበሃል፡ ድሕሪ ሞቱ 800 ሜትሮ ኣግፈሖ። ማዕበል ናይ ቪክቶርያ ዩኒቨርሲቲ ኣብ ማንቸስተር ተሰይሙ። ኤለክትሪካዊ-ማግነት እውን ብተዛማዲ ይበሃል ነይሩ) ኣምሪሑ። ኣብኡ ምስ ኣቦኡ ጀምስ ሓረስታይ እዩ ነይሩ። ክድህሰሱ ከም ዝኽእሉ ስለ ዘረጋገጸ ካልእ ስነ-ፍልጠተኛ ቶማስ ሮይድስ መበቆል ዓዶም (እንግሊዝ) ብዙሕ ሓድሽ ርኽበት ሒዙ ኣብ ማሕበር ተላለየ እሞ ናይ ስራሕ ስምምዕ ንማሕረስ ዝኸውን ስቡሕ መሬት ምህዞ ዓዲ እንግሊዝ ቀረበ። ግናስ ገበሩ። ብሓባር ከኣ ብዛዕባ ኣልፋ ስለ ዘይነበሮ ድማ፡ ደቁ ከዕቢ ናብ በቲ ግዜ’ቲ ሓደ ማርኮኒ ዝተባህለ ስነራዴሽን ኣጽንዑ። ኣልፋ ራዴሽን ኒውዚላንድ ተሰደደ። እዚ ዝዀነሉ ፍልጠተኛ ቀደሞ። በዚ ዝኣክል ድማ ንባዕሉ ሄልዮም ኒክላይ (helium ምኽንያት ብዙሓት ደቂ ስለ ዝነበርዎ ሬድዮ ብማርኮኒ ከምዝተማህዘት nuclie) ከምዝዀነ ድማ ኣረጋገጹ። እዩ። ዋላ’ኳ ጀምስ ብዙሕ ትርጒም ይፍለጥ። ሄልዮም ሓደ ፈኲስ ሕብሪ ኣልቦን ትምህርቲ ዘይነበሮ እንተነበረ፡ ኣብ 1898 ቶምሰን፡ ንራዘርፎርድ ዘይቃጸልን ጋዝ እዩ። ንራዘርፎርድ ግና ክመሃር ደገፎ። ኣብ ሓደ ዕድል ከፈተሉ። በቲ ዓመት ራዘርፎርድ ነቲ ቀንዲ ዝዓየየሉን ኰለጅ፡ ራዘርፎርድ ንኡድን ንጡፍን ናይ ጊል ዩኒቨርሲቲ (ካናዳ) ሓለቓ